سوالات آلزایمری

7-13-دکتر سید مسعود نبوی- منخصص مغز واعصاب-آلزایمر

سلامت باشید – 13/7/90 دکترسید مسعود نبوی – متخصص بیماری های مغز و اعصاب سوال – درخصوص بیماری آلزایمر توضیح بفرمایید. پاسخ – حدود صد سال پیش یک پزشک اتریشی به نام آلزایمر که در کشور آلمان کار می کند ، حالات یک بیماری را توصیف و ثبت می کند . بعدها افراد دیگری آسیب شناسی مغز این فرد را باز می کنند ودر باره ی خصوصیات آن مطالعه می کنند . بنابراین به افتخار آن پزشک اسم این بیماری را آلزایمر می گذارند. ما یک سری توانایی های عقلانی شناختی داریم . همه ی ما یک سری خصوصیات ژنتیک داریم که از نسل های خود به ارث می بریم . یک سری دیگر از خصوصیات شناختی و توانایی های عقلانی خود را به مرور زمان در اثر تجربیات ، آموخته ها و تحصیلات بدست می آوریم . به مجموعه ی اینها توانایی های عقلانی یا شناختی می گویند . امکان دارد بر اثر یک اتفاق یا تخریب در مغز به مرور ما همه ی اینها توانایی ها را از دست بدهیم . به این حالت آلزایمر می گویند . حدود پنجاه بیماری وجود دارد که این اتفاقات را در مغز ایجاد می کنند . آلزایمر سر دسته ی آنها است . ما حدود صد بیلیارد سلول عصبی در مغز خود داریم .  پیچیدگی های ، ارتباطات و تماس هایی که با هم دارند و ارتباطاتی که مابین نواحی مختلف نیمکره ها وجود دارد به ما این توانایی های شناختی را می دهد . سردسته ی این توانایی ها حافظه ی ما است . حافظه ای که انسان دارد هیچ موجود زنده ای ندارد . توانایی تکلم ما ، یک توانایی عقلانی یا شناختی ما است . توانایی قدرت استدلال ، قضاوت ، حل معضل و مسئله ، به مجموعه ی اینها ما توانایی شناختی می گوییم. از دست رفتن این توانایی های عقلانی یا شناختی به طوری که به مرور زمان بیشتر شود وفرد را از لحاظ شغلی ، اجتماعی و خانوادگی دچار مشکل کند دمانس است . شایع ترین دمانس بیماری آلزایمر است . این بیمای مخصوص سالمندان است . ریسک پیدایش این بیماری در یک فرد پنجاه ساله یک در هزار است . حدود شصت تا شصت و پنج سالگی این بیماری ممکن است خود را نشان دهد . با افزایش سن ، هر پنج سال ریسک آن دو برابر می شود . به طوری که اگر فرد حدود نود سال زندگی کند این ریسک ممکن است به حدود چهل تا پنجاه درصد هم برسد. بیماری های دیگر هم که مخصوص سالمندی هستند به همین صورت می باشند . در آینده ی نزدیک با توجه به بالارفتن امید به زندگی ، ما افراد مسن زیادی خواهیم داشت . بنابراین ما با این بیماری و بیماری های مشابه که مخصوص افراد سالمند هستند مواجه خواهیم شد . در شصت و پنج تا هشتاد سالگی شیوع این بیماری بین زنان و مردان یکسان است . اما در حدود نود شیوع آن در خانم ها بیشتر است . الان بیست و پنج میلیون نفر در کل دنیا به این بیماری مبتلا هستند . حدود بیست سال آینده تخمین زده می شود که این آمار ممکن است به هفتاد میلیون نفر برسد. در ایران نیز حدود چهارصد تا پانصد هزار نفر به این بیماری مبتلا هستند . البته همه ی بیماران ثبت نشده اند. سوال – علائم بارز و ویژگی های مختص این بیماری چیست ؟ پاسخ – در آلزایمر به طور تدریجی مجموعه ی قوای شناختی و سردسته ی آن که حافظه ی ما است از بین می رود. ما انواع و اقسام حافظه داریم . حافظه ی نزدیک ، حافظه ی فوری و حافظه ی دور داریم . حافظه ی دور یعنی اینکه ما خاطرات بیست سال پیش خود را به یاد بیاوریم . این حافظه خیلی ماندگار بوده و سخت از بین می رود . ولی حافظه ی نزدیک و فوری خیلی زود تحت تأثیر قرار می گیرد . حافظه ی فوری مبنای یادگیری ما است . در این بیماری ما اگر بخواهیم چیزی یاد بگیریم نمی توانیم . و چیزهای نزدیک را نیز زود فراموش می کنیم . مثلاً فراموش می کنیم که کلید را کجا گذاشته ایم ، چراغ را خاموش کرده ایم یا خیر و ... بنابراین خیلی از بیماران مراجعه می کنند و می گویند که ما همه چیز را به خاطر داریم اما چیزهای نزدیک را فراموش می کنیم . دقیقاً شروع بیماری به همین شکل است . به مرور که بیماری پیشرفت می کند بقیه ی حوزه های حافظه را نیز می گیرد. ما انواع حافظه داریم : حافظه ی عملکردی ، حافظه ی معنایی یا کلامی و حافظه ی اپیزودیک یا مقعطی داریم . همه ی اینها تحت تأثیر قرار می گرد اما به تدریج این اتفاق می افتد . در این بیماری به مرور زمان جنبه های دیگر شناخت هم تحت تأثیر قرار می گیرد . مثلاً ممکن است فرد فراموش کند که چگونه باید لباس بپوشد و یا حتی راه رفتن را نیز فراموش کند . علائم دیگری هم فرد پیدا می کند . افسردگی ، پرخاشگری ، اختلالات روحی ، روانی و حتی توهم هم ممکن است پیدا کند . سیر بالینی این بیماری در فرد ممکن است پنج تا بیست سال طول بکشد . بسته باینکه دارو بگیرد یا خیر . یک بیمای در همه ی افراد به یک صورت بروز نمی کند . خصوصیات فرد و وضعیت ژنتیک افراد متفاوت است . بنابراین ممکن است بروز وسیر بیماری متفاوت باشد . اما به طور متوسط ده سال طول می کشد . بیماری پیش رونده است و ممکن است یک فرد مسن به تدریج مانند یک بچه شود . متأسفانه این بیماری در نهایت منجر به مرگ می شود . و در اثر عفونت ها و مسائل دیگر فرد فوت می کند . علی رغم تلاش های زیاد هنوز درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد .  سوال – به چه علت فرد به این بیماری مبتلا می شود ؟ پاسخ - عوامل محیطی و عامل وراثت در بروز این بیماری موثر هستند . ژنتیک و محیط تغییراتی را در سازوکارهای متابولیسم و شیمیایی مغز ایجاد می کند . رسوب یک ماده ای که به طور معمول در مغز ساخته می شود اما تولید آن تحت کنترل است در این بیماری به هم می ریزد . اسم این ماده آمیلوئید است . این پروتئین در مغز رسوب کرده و باعث تخریب سیناپس های ارتباط سلولهای مغز می شود . منجر به تخریب نرون های مغزی می شود . در نهایت مغز کوچک می شود . سیناپس ها در مغز ارتباطات بسیار مهمی هستند . توانایی های ما حاصل ارتباطات پیچیده ی این مجموعه ی سلول های مغزی است . در طی تکامل با آموخته ، تحصیلات و غیره شکل می گیرند . قطع این ارتباطاتی که در بین سلول های مغز وجود دارد باعث بروز این بیماری و علائم آن است .  سوال – من بیماری ام اس دارم و خیلی هم فراموشکار هستم . آیا ممکن است به بیماری آلزایمر هم مبتلا شوم؟ پاسخ – این تخریب هایی که ممکن است در مغز اتفاق بیفتد بر اثر عوامل مختلفی است . یکی از علائم مهم ام اس که در پنج یا شش سال گذشته خیلی به آن توجه می شود اختلالات شناختی است . همین تغییراتی که ممکن است درسیستم شناختی و عقلانی بوجود بیاید . درشروع ام اس این اتفاق نمی افتد . بلکه در مراحل پیشرفته ی آن این مسئله بوجود می آید . افرادی که ام اس دارند اگر احساس می کنند که به مشکلات حافظه ، تمرکز و غیره مبتلا شده اند حتماً به پزشک معالج خود مراجعه کنند . یک سری دارو درمانی و روشهایی برای بهبود آن وجود دارد . سوال – آیا می توان از آلزایمر پیشگیری کرد؟ پاسخ – درطب پیشگیری به دو صورت است : پیشگیری اولیه و پیشگیری ثانویه . پیشگیری اولیه یعنی اینکه چکار کنیم به این بیماری مبتلا نشویم . پیشگیری ثانویه یعنی اینکه چکار کنیم این بیماری زیاد نشده وپیشرفت نکند . تا حد زیادی می توان از این بیماری پیشگیری اولیه کرد . درخصوص پیشگیری ثانویه هم وقتی کسی مبتلا به آلزایمر شد اگرتشخیص زودرس داده شود . داروهایی که امروزه وجود دارد گرچه درمان قطعی نیستند، ولی می توانند سیر بیماری را کنترل کرده ، فعالیت روزانه ی این بیماران را بهبود بخشیده و وضعیت روحی و روانی آنها را درست کنند . در پیدایش بیماری ژنتیک نقش مهمی را دارد . اگر یکی از نزدیکان درجه ی یک فرد مبتلا به آلزایمر باشد ، ریسک ابتلا به این بیماری برای او سه تا چهار برابر است . ژن ها یا کروموزوم هایی هستند که در آنها عوامل وراثتی وجود دارند که فرد را مستعد ابتلا به این بیماری می کنند . به عنوان مثال اگر کسی سندروم دان داشته باشد ممکن است آلزایمر زودرس بگیرد . بعضی از ژن های خاص وجود دارد که اگر فرد داشته باشد ممکن است آلزایمر زودرس بگیرد . در خصوص ژنتیک نمی توان کاری انجام داد . اما فاکتورهای دیگر محیطی وجود دارند که وابسته به وراثت نیستند و ممکن است آنها باعث بیداری این ژن ها و توارث شوند . یکی از این فاکتورها بیماری های قلبی و عروقی است . حتماً باید فشارخون افراد کنترل شود . اگر فرد مبتلا به دیابت است باید حتماً با استفاده از انسولین و قرص اصلاح شود . افسردگی یک فاکتور بسیار مهم و خطرزا برای آلزایمر است . افرادی که در طول زندگی خیلی افسرده هستند به طور طولانی مدت، ممکن است مستعد آلزایمر باشند . عدم تحصیلات و استفاده نکردن از مغز یک فاکتور خطر زا است . تروما یا ضربه های مکرر به مغز خطرزا است . افرادی که در سنین بالا مجرد باقی می مانند ریسک زیادی برای آلزایمر دارند . ازدواج به نوعی ذهن را فعال نگاه می دارد . نیکوتین سیگار گیرنده های حافظه را تخریب کرده و باعث این حالت می شود . داروهای روان گردان علاوه بر عوارض خطرناکی که دارند می تواند یک عامل مهم برای ایجاد بیماری آلزایمر باشد . حدود چهارصد قلم داروی کاهش وزن الان وارد ایران شده که اغلب آنها تقلبی هستند . وزارت بهداشت اعلام کرده که در این داروها مواد روان گردان وجود دارد . بهترین راه برای کاهش وزن ورزش و رژیم مناسب است . سن بالای پدر نیز یک ریسک فاکتور است . یعنی اینکه یک بچه از پدری با سن بالا متولد شود . اگر والدینی زیاد عمر کنند احتمال آلزایمر در فرزندان آنها کمتر است . ثابت شده کسانی که سر بزرگی دارند ، ریسک آلزایمر کمتری دارند . مصرف برخی مواد ، ریسک آلزایمر را کمتر می کند . مصرف ویتامین های گروه B ریسک کوچکی مغز را کمتر می کند . مصرف ویتامین D در حد مناسب و زیر نظر پزشک کمک کننده است . ویتامین E نیز در عدم ابتلا مهم است . ورزش و فعالیت بدنی ، همانطور که جسم را سالم نگاه می دارد ، می تواند جلوی آلزایمر را بگیرد . همیشه کتاب خوانده ، جدول حل کرده ، سوال پرسیده و سوال حل کنیم . اگر ذهن خود را ثابت نگاه داریم، زود خراب می شود .  سوال – من پنجاه سال سن دارم و مدتی است که نمی توانم اعداد و اسم ها را خوب بخاطر بسپارم . با خوردن برخی از دارو ها این فراموشی من تشدید می شود . آیا راه درمانی وجود دارد ؟ پاسخ – بعید است که در این سن آلزایمر یک فرد شروع شود . بنابراین نباید نگران باشند . اما اگر وابسته ی درجه ی یکی فردی در خانواده این بیماری را داشته باشد و او اختلال حافظه احساس می کند، حتماً باید به پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کند . ارزیابی این بیماری با استفاده از شرح حال و تست هایی است که به آن نروسایکولوژیک می گویند . و همینطور استفاده از تصویر برداری . نکته ی مهم این است که همه ی ما در طی روز درگیری بوده و زندگی پر مشغله ای داریم . برای اینکه بخواهیم چیزی را یاد بگیریم، باید تمرکز خوبی داشته باشیم. چون ذهن ما شلوغ است ، تمرکز کافی نداریم . بنابراین چیزی را خوب یاد نمی گیریم و یا نمی توانیم دانسته های خود را باز یابی کنیم . در این صورت فکر می کنیم که مبتلا به آلزایمر شده ایم . در آلزایمر حیطه های خاص حافظه درگیر شده و بعد به مرور پیشرفت می کند . در ضمن بعد از مدتی جنبه های دیگر عقلانی درگیر می شود. پس اگر فردی هشت سال یا ده سال است که یک مقدار حافظه ی او خراب شده، نگران نباشد . خوردن غذاهای با طبع سرد و طبع گرم طب سنتی است . اما اینکه در طب کلاسیک خوردن این غذاها با آلزایمر ارتباطی داشته باشد ، مطرح نیست.  سوال – من داروی افسردگی اعصاب مصرف می کنم . مادر بزرگ من آلزایمر داشته است آیا ممکن است که من هم مبتلا شوم . ضمناً مدتی است که مبتلا به فراموشی شده ام . آیا قرص های خارجی که برای جلوگیری از آلزایمر تبلیغ می شود آیا کارآیی دارید یا خیر؟  پاسخ – اینکه مادر بزرگ آلزایمر داشته باشد بسته ی درجه ی یک نیست بنابراین ریسک کمتر است . افسردگی طولانی یک فاکتور خطرزا است . خیلی از داروهایی که به عنوان اعصاب یا افسردگی به افراد داده می شود ، خیلی اوقات لازم است که آنها مصرف کنند . این داروها به آنها کمک می کند که وضعیت آنها بهتر شده و تمرکز پیدا کنند. بنابراین نباید نگران وابستگی و خوردن این داروها باشند . متأسفانه رسانه های ماهواره ای خیلی این تبلیغات را انجام می دهند . هیچ دارویی هم طبق قوانین FTA و هم قوانین کشور ما حق تبلیغ ماهواره ای را ندارد . اگر ماده ای در این شبکه ها توصیه می شود بدانند که این ماده یا غذا است و یا مکمل است . داروهایی برای آلزایمر داریم که باید با تشخیص پزشک متخصص تجویز شود.  سوال – من چهل سال سن دارم و مدتی داروی اعصاب مصرف می کردم . الان آن را قطع کرده ام اما به من گفته اند که بعد از مدتی به آلزایمر مبتلا خواهم شد . آیا درست است؟ پاسخ – هیچ ارتباطی بین مصرف قرصی که ایشان می خورده اند با آلزایمر وجود ندارد . افسردگی در سنین بالا خیلی شایع است . به دلیل مسائلی که در سن بالا وجود دارد . افسردگی ممکن است آلزایمر کاذب ایجاد کند . فرد خیلی گوشه گیر شده و حرف نزند . تشخیص افتراقی مهم آلزایمر کاذب است .  سوال – آیا استفاده ی بلند مدت از ظروف آلومینیوم می تواند باعث بروزآلزایمر شود ؟ پاسخ – تا حدود پانزده سال پیش خیلی روی این مسئله بحث بود . حتی از آلومینیوم برای افراد دیالیزی هم استفاده نمی کردند . اما ارتباط خاصی بین آنها پیدا نشد . البته اگر افراد می توانند ازظروف دیگر استفاده کنند ترجیحا از آلومینیوم استفاده نکنند .  سوال – آیا درست است که اگر یکی از افراد فامیل این بیماری را داشته باشد حتماً ما هم مبتلا خواهیم شد؟ پاسخ – این مسئله باور اشتباهی است . ریسک در بسته ی درجه ی یک بالاتر است . اگر یک نفر بسته ی درجه ی یک او آلزایمر داشته باشد احتمال این که در تمام طول زندگی به این بیماری مبتلا شود ، بیست تا چهل درصد است.  سوال – آیا از دست دادن حافظه یعنی آلزایمر؟  پاسخ – افراد مسنی زیادی دراطراف ما هستند که حافظه ی آنها خوب نیست . پروسه ی سالمندی همانطور که در جسم اتفاق می افتد ، در مغز نیز بروزمی کند . یکی از مشخصه های بارز سالمندی در مغز کاهش حافظه است . پس اگر یک فرد مسن فقط حافظه ی او درگیر شده و علائم دیگری ندارد به آن اختلال حافظه ی ناشی از سالمندی می گویند .  سوال – آیا ویتامین ها و قرص های تقویت کننده ی حافظه می توانند از آلزایمر پیشگیری کنند ؟ پاسخ – ویتامین D، E و گروه B خیلی مفید است . در گذشته می گفتند اگر ویتامین ث زیاد مصرف کنیم مبتلا به آلزایمر می شویم که شش ماه پیش رد شده است . بنابراین مصرف کنترل شده ی این ویتامین ها مفید است . برخی از مسکن هایی که می خوریم با توجه به مکانیزم فرایندی که این بیماری را ایجاد می کند، ممکن است مفید باشند . مثلاً مسکنی مانند ناپوکسن و... داروهای پایین آورنده ی چربی های خون و ضد سکته هم هستند ، گفته شده که در فردی که بیماری در او شروع شده می تواند سیر بیماری آلزایمر را کاهش دهد .  سوال – آیا ادویه ها در پیشگیری از این بیماری مفید هستند ؟ پاسخ – زردچوبه و زعفران یک مقدار تمرکز را بیشتر می کنند . مصرف سویا نیز می تواند مفید باشد . کندور نیز مفید است . در طب سنتی چیزهای غنی وجود دارد .  سوال – آیا بیماران آلزایمری متوجه وقایعی که در اطراف آنها رخ می دهد می شوند یا خیر؟ پاسخ- آلزایمر مراحلی دارد . اوایل ممکن است کارآیی فرد خوب باشد و مشکلی نداشته باشد . در مراحل اولیه ممکن است فرد بیماری خود را بشناسد . مثلاً یک فردی که استاد دانشگاه است اگر مبتلا به این بیماری شود و خود او نیز بفهمد ، افسرده شده و مشکلات پیدا می کند . بنابراین اطرافیان نباید زیاد راجع به آن صحبت کنند . ولی در مراحل پیشرفته که فرد زیاد نمی تواند تکلم کند ظاهراً متوجه نمی شود . آلزایمر قابل درمان است اگر خود بیماری را کنترل کنیم . علائم بیماری و محیط را کنترل کنیم و مراقب بیمار را نیز کنترل کنیم . هزینه ی این بیماری در کشوری مانند آمریکا صد بیلیون دلار است . این هزینه مربوط به دولت است . در ایران این هزینه مشخص نیست چون خیلی از بیماران خودشان هزینه ی آن را پرداخت می کنند . چون این بیماری مربوط به افراد مسن است ، خیلی اوقات همسر آنها از آنها مراقبت می کند که او هم مسن است . بنابراین خسته و افسرده می شود . این افراد شب و روز نیاز به مراقبت دارند . وقتی به مراحل سخت تر می رسند خیلی دشوار است .  سوال – برای ورزش و فعالیت مغزی آیا می توان از خواندن کتاب و معاشرت با دیگران ومسافرت استفاده کرد؟ پاسخ – اگر ما بتوانیم زندگی آرامی داشته باشیم ، افسردگی و اضطراب را کمتر کنیم ، در محیطی آرام مطالعه کنیم ، تحصیلات خود را ادامه دهیم ، از مغز خود استفاده کنیم تا مغز ما بیدار و فعال باشد . فعالیت بدنی مفید داشته باشیم . اگر بیماری قلبی و عروقی ، فشار خون و دیابت داریم آنها را درمان کنیم . سیگار نکشیده و ازمواد آنتی اکسیدان استفاده کنیم . یک رژیم غذایی است که شامل سبزیجات ، روغن ماهی ، ماهی و روغن زیتون می باشد و می تواند خیلی مفید باشد .  سوال – درخصوص انجمن آلزایمر توضیح بفرمایید. پاسخ – این انجمن چندین سال است که فعالیت می کند . این انجمن شاخه ای از انجمن جهانی آلزایمر است و برنامه های خوبی برای بیماران دارد . به همت این انجمن یک کنگره سالانه برگزار می شود . در آن تازه های آلزایمر بحث می شود .