اکرام ایتام

جایگاه اکرام در تعالیم اسلامی

کفالت و اکرام ایتام و افراد بی سرپرست همواره مورد تاکید و توجه خداوند متعال و ائمه معصومین بوده است .در قرآن کریم، این کلام گویای خداوند متعال است که اکرام یتیم موجب دوستی خداوند ،آسایش در دنیا و آخرت ،بازدارنده از کبر و غرور و دوری از محنت های مالی و... می گردد .

 افق نگاه قرآن تنها تأمین زندگی، امروز یتیم نیست باید کاری نمود تا آینده یتیم نیز در سایه معاضدت تامین شود . که باید خاطر نشان نمود که خداوند اول یتیم نواز هستی است او خود یتیمی را کفالت نموده و تا اوج پیامبری رسانده است .

ایتام از دیدگاه روایات:

در روایات متعددی از رسول ختمی مرتبت (ص) و مولای متقیان علی (ع) و ائمه معصومین (س) توصیه رسیدگی به یتیمان گردیده و آثار نیک و اجرو پاداش عظیمی را در این مورد نوید می دهد که از جمله آن نوید ورود به جنه ترفیع درجات و محو سیئات ،تلطیف قلوب و غیره اشاره کرد

آثار فردی طرح اکرام بر زندگی حامیان

افزایش برکات زندگی

خداوند رئوف و مهربان تلاش شخصی را که از ناراحتی و عدم آسایش دیگران متأثر است و به منظور رفاه حال همنوعانش از آسایش خود می کاهد ،در نظر دارد .موجبات رفاه او را فراهم می آورد و سبب برکت زندگی اش می شود.

آسان شدن مشکلات و هموار شدن راه ها

خداند متعال در سوره لیل در مورد کسی که انفاق می کند فرموده است : (ما او را در مسیر آسانی قرار می دهیم )

استجابت دعا

در روایت متعددی آمده است هنگامی دعا مستجاب می شود که برخاسته از دلی پاک باشد . طبیعتاً انسانهای والایی که این گونه نیازهای ایتام را برآورده می سازند مورد لطف و عنایت ایزد متعال قرار خواهند داشت .

تندرستی و طول عمر

از امیر مومنان علی (ع) که خود طلایه دار کمک به مستمندان و ایتام است نقل شده است :

هر گاه خواستی به سلامت باشی صدقه زیاد بده (بحار الانوار ،ج23،ص93 )

در قرآن مجید درباره ایتام آیات متعددی دیده می شود که در پاره ای از آیات ، بی اعتنایی به یتیمان را علامت کفر و نفاق می شمارد و می فرماید :

«أَ رَأَیْتَ الَّذِی یُکَذِّبُ بِالدِّینِ فَذلِکَ الَّذِی یَدُعُّ الْیَتِیمَ»[ ماعون / 1 و 2]

آیا دیدی آن را که دین و روز قیامت را دروغ می پندارد، پس او کسی است که یتیم را از خود می راند.

و در جای دیگر می فرماید:

«کَلاَّ بَلْ لا تُکْرِمُونَ الْیَتِیمَ وَ لا تَحَاضُّونَ عَلی طَعامِ الْمِسْکِینِ»[ فجر / 17 و 18]

چنان نیست که شما خیال می کنید بلکه شما یتیمان را گرامی نمی دارید و یکدیگر را بر اطعام مستمندان تشویق نمی کنید.

و می فرماید:

«وَ إِذْ أَخَذْنا مِیثاقَ بَنِی إِسْرائِیلَ لا تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللَّهَ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً وَ ذِی الْقُرْبى وَ الْیَتامى وَ الْمَساکِینِ ... .»[ بقره / 83]

(و به یاد آورید) زمانی را که از بنی اسرائیل پیمان گرفتیم که جز خداوند یگانه را نپرستید و نسبت به پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و بینوایان نیکی کنید... .

می فرماید:

«لَیْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَکُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ لکِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ الْمَلائِکَةِ وَ الْکِتابِ وَ النَّبِیِّینَ وَ آتَى الْمالَ عَلى حُبِّهِ ذَوِی الْقُرْبى وَ الْیَتامى وَ الْمَساکِینَ»[ بقره / 177]

نیکی (تنها) این نیست که به هنگام نماز صورت خود را به سوی مشرق و مغرب کنید بلکه نیکوکار کسی است که به خدا و روز رستاخیز و فرشتگان و کتاب آسمانی و پیامبران ایمان آورد و مال خود را با تمام علاقه ای که به آن دارد به خویشاوندان و یتیمان و از کارافتادگان و ... انفاق کند... .

(ولا تقربوا مال الیتیم الاّ بالتى هى احسن) به مال یتیم نزدیک مشوید جز به بهترین وجه. (انعام: 152)

(و آتو الیتامى اموالهم ولا تتبدّلوا الخبیث بالطیّب ولا تأکلوا اموالهم الى اموالکم انّه کان حوبا کبیرا)

 اموال یتیمان را پس از بلوغ به آنها بپردازید و مال خوب و مرغوب آنها را به مال زبون و نامرغوب خویش بدل مکنید و مال آنها را به ضمیمه مال خود مخورید که این گناهى بس بزرگ است. (نساء: 2)

(و ابتلوا الیتامى حتى اذا بلغوا النکاح فان آنستم منهم رشدا فادفعوا الیهم اموالهم...) یتیمان را بیازمائید که چون به حد بلوغ رسیدند و قابل ازدواج بودند و سفیه نبودند اموالشان را به آنها باز دهید و به ناحق مال آنها را مخورید و نیز از ترس اینکه مبادا بزرگ شوند در خوردن مال آنها شتاب مدارید. و ولىّ یتیم اگر خود متمول بود به کلى از مصرف مال یتیم خوددارى کند و اگر درویش بود مى تواند (در ازاء نگهدارى و نگهبانى) به اندازه متعارف از مال یتیم بخورد. و هنگامى که مالشان را مسترد مى دارید بر آن گواه بگیرید. (نساء: 6)

چنانکه فرمود: (انّ الذین یأکلون اموال الیتامى ظلما انّما یأکلون فى بطونهم نارا و سیصلون سعیرا). (نساء:10)

نظری به روایات

روایاتی که از پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ و ائمه معصومین ـ علیهم السّلام ـ در این باره رسیده فراوان است . در این احادیث ، ضمن توصیه نسبت به یتیمان ، آثار نیک و اجر و پاداش عظیمی را در این مورد نوید می دهد که تنها به ذکر چند مورد از این آثار اکتفا می کنیم :

رسول گرامی ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ فرمود:

« من کفَّل یتیماً و نفقته کنت أنا و هو فی الجنَّة کهاتین و قرن بین اصبعیه المسبّحة و الوسطی.»[ . قرب الاسناد، صفحه 45]

کسی که یتیمی را سرپرستی کند و عهده دار نفقه و مخارج او گردد من و او در بهشت پهلوی یکدیگر هستیم. سپس انگشت سبّابه و انگشت وسطی را پهلوی هم گذاشت و فرمود: مانند این دو که پهلوی یکدیگرهستند.

امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود:

«من اراد ان یدخله الله عزّوجلَّ فی رحمته و یسکنه جنَّته فلیحسن خلقه ... و لیرحم الیتیم.»[ امالی صدوق، صفحه 318، مجلس 61، حدیث 15.]

کسی که بخواهد مشمول رحمت خداوند گردد و وارد بهشت شود... باید نسبت به یتیمان دلسوز و مهربان باشد.

پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ فرمود:

«اتحبُّ ان یلین قلبک و تدرک حاجتک؟ ارحم الیتیم و امسح رأسه و أطعمه من طعامک یلین قلبک و تدرک حاجتک.»[ کنزالعمّال، ج 3 / صفحه 169، حدیث 6002]

آیا دوست داری دلت نرم و آرزویت برآورده شود؟ (آنگاه فرمود:) بر یتیم ترحّم کن و دست محبّت بر سر او بکش و از غذای خود به او بخوران تا قلبت نرم و حاجتت روا گردد.

در حدیثی از رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ می خوانیم:

«و الذَّی تفسی بیده لایلی مسلم یتیماً فیحسن ولایته و یضع یده علی رأسه إلّا رفعه الله عزَّوجلَّ بکلِّ شعرة درجة و کتب له بکلِّ شعرة حسنة و محی عنه بکلِّ شعرة سیّئة.»[ کنزالعمّال ، صفحه 175، حدیث 6030]

سوگند به کسی که جانم در قبضه قدرت اوست، هر مسلمانی که سرپرستی یتیمی را به عهده بگیرد وبخوبی از عهده ولایت و سرپرستی آن یتیم برآید و دست محبّت بر سر او بکشد به عدد هر مویی که از زیر دستش می گذرد خداوند متعال یک درجه مقام او را بالا می برد و یک ثواب در نامه عمل وی می نویسد و یک گناه از او کم می کند.

امیرمؤمنان ـ علیه السّلام ـ فرمود:

«ما من مؤمن و لا مؤمنة یضع یده علی رأس یتیمٍ ترحّماً الّا کتب الله له بکلّ شعرة مرَّت یده علیها حسنة.»[ ثواب الاعمال، صفحه 237]

هر مرد و زن باایمانی که از روی مهربانی دست خود را روی سر یتیمی بکشد خدای متعال به عدد هر مویی که دست خود را روی آن می گذارد یک ثواب برای او می نویسد.

ناراحتی کودکان یتیم چندان مهم است که پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ می فرماید:

«... اذا بکی الیتیم وقعت دموعه فی کفَّ الرَّحمن و یقول تعالی: من ابکی هذا الیتیم الذی واریت والده فی التّراب من اسکته فله الجنَّه.»[ تفسیر فخررازی، ج 31 / صفحه 220]

... هرگاه کودک یتیمی گریه کند اشکهای او در کف پر مهر و محبّت خداوند رحمان می ریزد و خدای تعالی می فرماید: چه کسی این یتیمی که پدرش را از دست داده (و اکنون زیر خاک آرمیده) به گریه درآورده است؟ هر کس او را آرام کند بهشت از آن اوست (:پاداش او بهشت است).

در حدیثی دیگر فرمود:

هنگامی که کودک یتیم گریه می کند عرش خدا به لرزه در می آید. خداوند به فرشتگانش می فرماید: ای ملائکه من! چه کسی این یتیم را که پدرش در خاک پنهان شده است به گریه درآورد؟ ملائکه می گویند: خدایا! تو آگاه تری. خداوند می‎فرماید: ای ملائکه من! شما را گواه می گیرم که هر کس گریه او را خاموش و قلبش را خشنود کند من روز قیامت او را خشنود خواهم کرد.[ تفسیر مجمع البیان، ج 10 / صفحه 606]

وصیت امیرمؤمنان ـ علیه السّلام ـ نزدیک شهادت

«الله الله فی الایتام فلا تغبُّوا افواههم و لا یضیعوا بحضرتکم...»[ نهج البلاغه صبحی صالح، صفحه 421، وصیت 47]

خدا را خدا را در مورد یتیمان، نکند آنها گاهی سیر و گاهی گرسنه بمانند، نکند آنها در حضور شما در اثر عدم رسیدگی از بین بروند... .