سالمندان اراک

چالشهای پیش رو
مقدمه

   در سال 1985حدود 290 میلیون  فرد بالای 65 سال در کل جهان زندگی میکردند که این تعداد در سال 1998 به 415 میلیون نفر رسید.در کشور ژاپن که پیرترین جمعیت را در جهان دارد تا سال 2020  جمعیت سالمندش به 25 % کل جمعیتش خواهد رسید. این روند افزایش جمعیت سالمند در ایران نیز مشاهده می گردد. در طی 15 سال گذشته نشان داده شده است که جمعیت ایران بسرعت به سمت پیر شدن پیش    میرود و در آینده جمعیت بزرگی را به خود اختصاص خواهد داد(شکل 1و2و3 ).با وجودی که جمعیت ما در حال حاضر جوان می باشد ولی این جمعیت به سرعت به سمت پیری خواهد رفت و در صورت عدم برنامه ریزی صحیح در 50 سال آینده به معضلی غیر قابل حل تبدیل خواهد گردید. این تغییرات را  به دو علت عمده زیر مربوط میدانند :

1-      افزایش امید به زندگی در اغلب کشورها

2-      کاهش در نرخ  زاد و ولد

   درصد جمعیت بالای 65 سال در جهان در شکلهای 4و5 بر اساس منطقه جغرافیایی و در آمد نشان داده شده است . نسبت سرباری پیری در سال 75 در ایران  یعنی نسبت جمعیت 65 سال و به بالا به جمعیت 64-15 برابر 7/7 % می باشد .

     در کشورهای توسعه یافته جمعیت سالمند بزرگترین بخش جمعیتی را به خود اختصاص می دهد لذا این کشورها برنامه ریزیهای خود را در جهت مسائل سالمندان در خصوص اسکان و سلامت و سرویسهای اجتماعی و حمل و نقل سالمندان را با دو نگرش تامین می نماید :

1-      درگیری مستقیم سالمندان در اجتماعشان منجر به احساس رضایت از زندگیشان شده است.از طرفی قوانینی در جهت ساخت منازل تک نفردر مناطقی خاص با توسعه مراقبتهای community- base و سیستمهای حمل و نقل که به خوبی در دسترس سالمندان با هر درجه از ناتوانی وضع گردیده است. .

2-      گروه دیگر عقیده دارند که سالمند نیازمند به ساخت محیطی هستند که یسته به نیازهایشان ساخته شده باشد . بر اساس این نظریه “senior only communities “ با سرویسهای اجتماعی و سلامتی و حمل و نقل خاص  ساخته  شد.

   در همین حین مؤسسات آموزشی فامیلی و قانونی و سیاسی و اکونومیک به آرامی تغییراتی را در جهت نیاز سالمندان انجام داده اند . کلیه سرویسها تمهیداتی را بر اساس وضعیت سالمندان اتخاذ نمودهاند از جمله مراقبت بهداشتی و سرویسهای مراقبت در طول روز و تهیه غذا وکمک در کارهای روزانه مانند نظافت منزل و مراقبتهای فردی.

   در حال حاضر کلیه مؤسسات لازم است خدمات خود را  با نظرات  سالمندان به عنوان بخش بزرگی از جامعه به عنوان مصرف کننده و رای دهنده تطبیق دهند . ذکر گردیده است که مؤسسات خدماتی که به نیازهای سالمندان توجه نداشته باشد امکان  پیشرفت کافی را نخواهند داشت.

   در ایران سیاستهای نگهداری سالمند بر پایه نگهداری در خانواده بوده و بر این مسئله تاکید می نماید.شرط سپردن سالمند به خانه سالمندان معلولیت می باشد که در قانون تاسیس مراکز سالمندی ذکر شده است.با توجه به بدتر شدن وضعیت اقتصادی خانوارها لذا نیازهای سالمندان در خانوارها اولویت نداشته و وضعیت سالمندان در خانوارها رفته رفته بدتر می شود. حتی در خصوص سالمندانی که درامد مکفی دارند نیز این منابع بعضا در هزینه های جاری خانواری که در آن سکونت دارند مصرف گردیده و به نظر می رسد خشونت در صرف منابع مالی سالمندان به نفع فرزندان به وقوع می پیوندد (تهدید فیزیکی و روحی)  البته مطالعه ای در این خصوص بدست نیامده است.

   لازم به ذکر است که در حال حاضر هیچ مرکز نیمه وقت مراقبت از سالمند در تهران موجود نبوده و تنها یک مرکز خدمات تفریحی سالمندان در منطقه شهرداری 7 تهران موجود می باشد. قوانین و محدودیتهای دست و پا گیر در تاسیس چنین مراکزی به همراه وضعیت معیشتی پایین سالمندان  و نبود کمکهای دولتی و اینکه اغلب سالمندان تحت پوشش بیمه نبوده و اگر بیمه هم باشند چنین خدماتی تحت پوشش بیمه ها قرار نمی گیرد  تاسیس چنین مراکزی  توجیه اقتصادی نداشته و مقرون به صرفه نمی باشد لذا به طور خصوصی             سرمایه گداری بر آن صورت نمی گیرد.(در بخش بعدی به این مسئله خواهیم پرداخت ).تنها یک مرکز خصوصی روزانه سالمندان در جهت مراقبت نیمه وقت سالمندان احداث گردیده بود که به علت عدم کارایی اقتصادی به تعطیلی کشیده شد.

     در مطالعاتی در کانادا و آمریکا نشان داده شده است که با وجودی که شرکت در برنامه های مراکز روزانه باعث افزایش مشارکت  و وضعیت فونکسیونل سالمند نشده است ولی 66% موارد اظهار نموده اند که احساس تنهایی و50% موارد احساس اضطراب و افسردگیشان کاهش یافته است از طرفی افراد خانواده که در گیر مراقبت از این افراد می باشند نیز از فرصتی که بدست می آورند خشنود بودند. در یک بررسی نیز سالمندان ذکر نموده اند که کاری برای انجام دارند و از یکنواخت شدن زندگی جلوگیری می شود.

مراکز ارائه خدمات به سالمندان
    در ایران مراکز نگهداری سالمندان فقط به صورت شبانه روزی موجود می باشد.البته مجوز تاسیس مراکز روزانه مراقبت به سالمندان معلول داده می شود (توجه فرمایید فقط سالمندان معلول )ولی بعلت نداشتن صرفه اقتصادی تنها مرکز روزانه سالمندان خصوصی (دولتی وجود ندارد ) تعطیل گردیده است. الزاما این چنین مراکزی بدون حمایتهای دولتی قادر به ادامه بقاء نمی باشند.
در کشور ژاپن 670 مرکز رفاهی جهت سالمندان فعالیت می نمایند. 
مرکزی با نام Haringay حدود 610 نفر را تحت پوشش خدمات مراقبتهای طولانی مدت در منزل و 1250 نفر را تحت پوشش مشاوره جهت مراقبت در منزل دارد .در این مراکز مراقبتهای نیمه وقت – ساعتی – کوتاه مدت مثلا به صورت دوره نقاهت بیماریها  و خدمات تفریحی  در کنار خدمات توانبخشی و درمانی و بهداشتی در محل مؤسه و یا در منزل ارائه گردیده و سکونتهای دائمی در صورت لزوم صورت می گیرد.این مراکز وظیفه حمل و نقل سالمندان با هر گونه وضعیت جسمی حتی سرو غذا در منزل یا کلوپ نهار که سالمند فقط جهت صرف غذا به این مراکز مراجعه می نماید را نیز بر عهده دارند. به نظر می رسد اینچنین مؤسسه ای هزینه اثر بخشی بالایی داشته و با توجه به اینکه کلیه خدمات قابل تصور جهت سالمند در یک مرکز صورت می گیرد دسترسی به کلیه خدمات یکجا برای سالمندان ممکن می باشد و برای آنها نیز آسایش بیشتری را به دنبال دارد .

در خصوص تاسسیس چنین مراکزی در ایران مجوز صادر شده فقط به یک نوع خدمت صورت می گیرد :

1-      شبانه روزی

2-      مرکز روزانه نگهداری سالمند

3-      ارائه خدمات  درمانی و بهداشتی در منزل (کلیه سنین)

   یعنی یک مرکز واحد قابلیت ارائه خدمات را به صورت یکجا نداشته و مثلا اگر سالمندی در یک مرکز روزانه نیازمند به دریافت خدمت خاصی در منزل باشد باید از مرکز دیگری این خدمت را دریافت نماید و در خصوص خدمات غیر تخصصی مانند نظافت منزل باید باز به مرکز دیگری مراجعه نماید. لذا به نظر می رسد که تغییر اساسی در ساختار چنین مؤساتی با توجه به نیاز روز افزون جامعه و فرق اساسی که بین نیازهای سالمندان با اقشار دیگر جامعه وجود دارد و باید به مسئله سالمندان با دید تخصصی نگاه کرد لازم به نظر      می رسد.از طرفی جهت جلب سرمایه در این بخش که مسلما در آینده نزدیک به علت عدم برنامه ریزی صحیح معضل بزرگی خواهد شد لازم است این تغییرات در جهت اقتصادی نمودن سرمایه گذاری در این بخش را ایجاب می نماید.لازم به ذکر است که با افزایش تحصیلات سالمندان کشور به مرور زمان مسلما خواسته های آنها مانند سالمندان دهه های قبل نبوده و نیاز به ارتقاء چنین خدماتی لازم می باشد.

     از طرفی محدودیتهایی نیز از نظر ظرفیتهای  چنین مراکزی اعمال می گردد که با مدیریت صحیح لزومی به این مسئله موجود نمی باشد ولی در صورت تفویض اختیارات بیشتر به این مراکز از نظر حجم کار و تنوع خدمات برقراری سیستم دقیق در نظارت و پایش این خدمات پیش نیاز این گسترش خدمات خواهد بود.

    در کانادا نشان داده شده است که مراقبتهای community base کم هزینه تر از institutional care      نمی باشد.

کمکهای دولتی به مراکز نگهداری سالمندان در ایران و جهان

    در کشور هلند سیاستگزاری در خصوص سالمندان توسط وزارتخانه های آموزش و پرورش – راه و ترابری  - مسکن – کشور- امور اجتماعی و بهداشت و سلامت انجام می گیرد. در این کشور سیاستها در جهت افزایش مشارکت اجتماعی می باشد.

 کشورهایی مانند کانادا و انگلستان که کلیه خدمات بهداشتی دولتی ارائه می گردد کلیه خدمات ارائه شده به سالمندان ( رفاهی تفریحی نگهداری در منزل و یا مراکز نگهداری تمام وقت یا نیمه وقت  ..... ) به صورت رایگان ارائه می گردد.

   کشورهایی مانند آمریکا با توجه به وضعیت  درامد سالمند بخشی از خدمات دولتی و بخشی توسط فرد تامین می گردد و بیمه ها نیز بخشی از این هزینه ها را تقبل می نمایند.

پیشنهادات در خصوص بهبود وضعیت سالمندان در ایران

          - هدف ارتقاء سلامت در سالمندان افزایش جلب مشارکت اجتماعی با فعال نمودن شوراهای محلی                                               بوده و  که تعهد بالاترین مقامات کشوری را می طلبد. 

-         سالمندان به عنوان بخشی از اعضای جامعه  نیازمند توجه و صرف هزینه دارند . حقوق سالمند باید به عنوان یکی از ارکان حقوق بشر مورد توجه قرار گیرد . لازم است با توجه به حقوق سلامت و شان سالمند از عوارض  روحی روانی که مسلما منجر به هزینه های درمانی و هزینه های نگهداری و      باز توانی در آنها میشود کاسته و  در عین حال کیفیت زندگی آنها را ارتقاءبخشید . سیستمهای سلامتی حق ندارند نسبت به حقوق انسانی و شهروندی سالمندان فقط به جرم سالمند بودن           بی توجهی نمایند.

-         عدم پرداخت سوبسید دولتی به مراکز نگهداری سالمندان فقط بااین استدلال که فرد سالمند تا حد امکان در کنار خانواده قرار گیرد زمینه را  برای سوء استفاده و خشونت در خانواده نسبت به فرد سالمند هموار می سازد .در این صورت سالمندان مجبور به تحمل شرایطی می گردد که شاید در شان او نباشد.احساس سر باری – عدم توجه به نیازهای درمانی و تفریحی -  به کار گماشتن            د رکارهای سخت بدنی و روحی (مانند نگهداری از کودکان و افراد بیمار و انجام کارهایی که با تواناییهای وی تناسب ندارد) منجر به عوارض روان تنی و افسردگی و اضطراب گردیده و به طور غیر مستقیم افزایش هزینه های درمانی گردد.لذا دولت جهت رفاه حال سالمندان و خانواده هایشان لازم است بخشی از هزینه های نگهداری سالمند را تقبل نماید. واضح است با پوشش کامل بیمه ای جهت سالمندان  هزینه های درمانی این قشر که با توجه به درآمد خانوارها میتواند تحمیلی بر خانوار و در نتیجه بی توجهی به وضعیت سلامت  سالمندان گردد جلو گیری میشود. از طرفی لازم است در جهت کاستن از هزینه های درمانی این قشر سیستم ارجاع پزشک به صورت سرانه طراحی گردد که از سردرگمی و مراجعه مکرر به پزشکان مختلف و افزایش هزینه های درمانی جلو گیری می گردد.

- توجه به برنامه های پیشگیری از بیماریها در سالمندان در طولانی مدت می تواند هزینه اثر بخشی بالایی را به همراه داشته باشد (برنامه ای که در ایران تقریبا به فراموشی سپرده شده است). در آمریکا نشان داده شده  است که یک سنت هزینه در جهت واکسیناسیون انفلوانزا منجر به کاهش 3/3 دلار در هزینه های درمانی آنها می گردد.یا برنامه بازنشستگی زود هنگام در مشاغل سخت منجر به 17 بیلیون دلار کاهش هزینه های نگهداری  پرستاری سالمندان می گردد.در ایران به نظر می رسد برنامه ریزی در اوقات فراغت سالمندان و افزایش حقوق بازنشستگی که لزوم کارهای سخت جهت امرار معاش سالمندان را مرتفع نماید چنین اثری بدست آید.

-         راه اندازی مراکز تفریحی و روزانه سالمندان  سرویسهای مراقبت از سالمند در منزل سرویسهای مراقبت منزل سالمندان از جمله نظافت و کارهای منزل

-         تغییرات اساسی در دستورالعملهای موجود تاسیس چنین مراکزی در ایران بر اساس واقعیتهای موجود

-         صرف هزینه های لازم در خصوص تحقیقات اساسی بررسی وضعیت سالمندان در ایران جمع آوری اطلاعات مورد نیاز و تحلیل و برنامه ریزی( خشونت علیه سالمندان – هزینه های درمانی و جاری سالمند در خانوار – نظرات این قشر در خصوص مشکلات و راهکارها – وضعیت درامدی و معیشتی آنها – بررسی بیماریهای پنهان مانند افسردگی در انها – بررسی بیماریهای شایع و ناتوانی ها و بیماریهای هزینه بر در آنها – بررسی اینکه چند درصد این بیماریها قابل پیش گیری می باشدو ...... ) که مسلما لزوم یک تیم متخصص و کارا را در این زمینه می طلبد.

-         درگیر نمدن حداقل وزارتخانه های راه و ترابری - مسکن – کشور – کار و امور اجتماعی – علوم تحقیقات و فن آوری – ارشاد علاوه بر بهداشت درمان و آموزش پزشکی همچنین سازمانهای شهرداری – تامین اجتماعی در برنامه ریزی در خصوص مسائل سالمندان

-         طراحی شهرکهای سالمندان ؟؟؟؟

-         تعلیم و ایجاد شرایط آموزش در مقاطع طب سالمندان در جهت تربیت افراد متخصص این رشته ها که بتوانند مسائل سالمندان را با دید تخصصی مورد بررسی قرار دهند .

-         استفاده از تجربیات کشورهایی که در این زمینه ها پیشرفت داشته اند.

-         در پایان اینکه صرف وجود یک واحد در وزارت بهداشت و درمان به نام واحد سالمندان که بودجه ناکافی و افراد متخصص نداشته بدون هماهنگی لازم با بخشهای دیگر که در خصوص سالمندان  انجام وظیفه  می کنند به جز اتلاف منابع و فعالیتهای موازی اثر دیگری نخواهد داشت.